کسب‌وکارهای نوپا:پژوهش تازه از «اینستاگرام» نشان می دهد که این شبکه مجازی روزبه‌روز سیاسی‌تر و مذهبی‌تر شده علی دایی محبوب‌ترین چهره اینستاگرامی ایرانی شناخته میشود.«ابوالفضل حاجی‌زادگان» پژوهشگر اجتماعی و متخصص شبکه‌های اجتماعی، در پنج سال اخیر یعنی از سال ۱۳۹۸ تا به حال به طور منظم گزارش‌هایی را درباره روند و تغییرات اینستاگرام ایرانی استخراج و منتشر کرده است. این گزارش‌ها به طور روشن، سمت‌وسوهای تغییر در اینستاگرام ایرانی را نشان می‌دهد و چهره‌ها و جریان موثر در این بستر و همچنین فعالان و گرایش‌ها پرمخاطب را مشخص کرده است.
در ادامه بخش‌های برجسته و بااهمیت‌تر این گزارش انتخاب و ارائه شده است:
اینستاگرام؛ فراگیرترین پلتفرم آنلاین بین مردم ایران
بر اساس نتایج آخرین پیمایش ایسپا درباره «میزان استفاده ایرانیان از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی»، اینستاگرام در دو سال گذشته به فراگیرترین پلتفرم آنلاین در بین مردم ایران تبدیل شده است. در گزارش پیش رو، با مرور نتایج پنجمین گزارش تحلیلی سالیانه پیرامون روندهای تغییر در اینستاگرام ایرانی از سال ۱۳۹۸ تا سال ۱۴۰۳، خواهیم دید که در پسِ این رشد کمّیِ نفوذ اینستاگرام در زندگی آنلاین و آفلاین مردم ایران، جدی‌ترین روندهای تغییر کدام‌اند و این تغییرات کمّی بر چه کیفیت‌هایی دلالت دارند.
روند پنج ساله صفحه‌های پرمخاطب و فعال ایرانی در اینستاگرام
همان‌طور که در شکل (۱) مشاهده میشود، تعداد صفحه‌های پرمخاطب و فعال ایرانی در اینستاگرام از سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۳، نزدیک به چهار برابر شده است. همچنین، در حالی که در دو سال گذشته، نرخ رشد این صفحه‌ها به‌ترتیب ۱۷ و ۲۱ درصد بوده؛ در سال ۱۴۰۳ این شاخص به ۲۳ درصد افزایش پیدا کرده است. به عبارت دیگر، رشد صفحه‌های پرمخاطب ایرانی در اینستاگرام برای دومین سال متوالی (یعنی در همان بازه‌ای که بنا به یافته‌های ایسپا، اینستاگرام تبدیل به فراگیرترین پلتفرم آنلاین در بین مردم ایران شده) شتاب مثبت به خود گرفته است.
البته در اینجا منظور از صفحه‌های پرمخاطب ایرانی، آن دسته از صفحه‌هایی هستند که: ۱) کاربر ایرانی را مخاطب قرار می‌دهند، ۲) در یک سال گذشته فعال بوده‌اند و ۳) بیش از ۵۰۰ هزار دنبال‌کننده دارند.
رشد قابل توجه صفحات آموزشی در ازای افول پیج‌های هرزه‌نگاری
بر اساس جدول شماره (۱)، روند کاهشی سهم صفحه‌های «طنز و سرگرمی» در بین صفحه‌های پرمخاطب ایرانی در اینستاگرام برای چهارمین سال متوالی حفظ شده و سهم صفحه‌های «آموزشی» و «کسب‌وکار» همانند پنج سال گذشته رو به افزایش بوده و در صورت حفظ این روند، در دو یا سه سال آینده، صفحه‌های آموزشی به رتبه نخست این جدول خواهند رسید.
همچنین سهم مجموع سلبریتی‌ها در سه حوزه اصلی موسیقی، سینما و ورزش از ۳۲ درصد در سال ۱۳۹۸ به ۲۱ درصد در سال ۱۴۰۳ کاهش پیدا کرده است. از طرفی در حالی‌که در سال ۱۳۹۸، از هر ۱۰ صفحه پرمخاطب ایرانی در اینستاگرام، یک صفحه محتواهای هرزه‌نگاری منتشر می‌کرده، این نسبت در سال ۱۴۰۳ به کمتر از یک درصد کاهش پیدا کرده است.
سهم اینفلوئنسرهای «سبک زندگی» در ادامه رشد تدریجی‌اش به ۷ درصد رسیده و سهم صفحه‌های «مد و زیبایی» در ادامه روند کاهشی‌اش به ۴ درصد تنزل یافته است. صفحه‌های «احساسی»، «گردشگری» و «مذهبی» نیز به رشد تدریجی‌شان ادامه داده و صفحه‌های «خبری» که در سال‌های گذشته سهمی نزدیک به صفر درصد داشته‌اند، در سال جاری نزدیک به یک درصد از صفحه‌های پرمخاطب ایرانی در اینستاگرام را به خود اختصاص داده‌اند. نکته مهم دیگر اینکه سهم صفحه‌های سیاسی به کمترین میزان خود از سال ۱۳۹۸ تاکنون رسیده است.
سمت‌وسوهای تغییر در اینستاگرام ایرانی
با در نظر گرفتن مجموع یافته‌های ششمین سال از این پژوهش، می‌توان گفت اینستاگرام ایرانی همچنان در مسیر فراگیرتر شدن و نیز تکثر و تمرکززدایی بیشتر حرکت می‌کند. افزایش مرجعیت اینفلوئنسرها در مقایسه با سلبریتی‌ها در سال‌های اخیر فقط محدود به فضای آنلاین ایرانی نمی‌شود و ابعاد جهانی دارد اما این روند در اینستاگرام ایرانی بنا به زمینه‌های سیاسی و اجتماعی شدت بیشتری پیدا کرده است.
سلبریتی‌های ایرانی تا چند سال پیش، این امکان را داشتند تا با به‌کارگیری اندکی ظرافت در موضع‌گیری‌های‌شان، مقبولیت خود را در بین طرف‌های مختلف دعواهای سیاسی و اجتماعی حفظ کرده و از سرمایه‌های میدان‌های مختلف بهره‌مند باشند اما در سال‌های اخیر، تا حد زیادی این امکان را از دست داده و بیش از پیش در معرض این خطر قرار گرفته‌اند که در ازای تلاش برای حفظ سرمایه‌های یک میدان، سرمایه‌های میدان‌های دیگر را از دست بدهند.
نکته مهم دیگر این است که تجربه سال‌های گذشته به‌خوبی نشان داده، سیاست‌های اتخاذ شده برای کوچاندن کاربران از پلتفرم‌های آنلاین جهانی به‌سمت پلتفرم‌های «بومی»، در عمل نتیجه معکوس داده و کاربران را برای استفاده از این پلتفرم‌ها مصمم‌تر کرده است.
امروزه اینستاگرام درهم‌تنیدگی بیشتری با لایه‌های مختلف زندگی آنلاین و آفلاین مردم ایران پیدا کرده است. در این بین، سیاست‌گذاران مخیّرند که یا این راه اشتباه را به امید رسیدن به نتیجه‌ای متفاوت ادامه دهند یا اینکه به‌طور اساسی در مسیری که تاکنون طی کرده‌اند، تجدیدنظر کنند.
گروه آموزش
افزودن دیدگاه