هوش مصنوعی خلاق؛موج تازه درهنر و طراحی ایران درتابستان۱۴۰۴

کسب‌وکارهای نوپا:هوش مصنوعی خلاق؛موج تازه درهنر و طراحی ایران درتابستان۱۴۰۴یک رویداد مهم علمی و هنری است.تابستان ۱۴۰۴ داغ‌ترین فصل چند سال اخیر هنر و طراحی در ایران است؛ نه فقط به‌خاطر گرمای هوا، که به‌سبب موج تازه‌ای از هوش مصنوعی خلاق. هفته‌ای نیست که خبر یک نشست دانشگاهی، کارگاه استارتاپی یا فراخوان جشنواره‌ای درباره «AI-Art» منتشر نشود. میان هیاهوی خبرهای روز، این مقاله می‌کوشد تصویری سرراست از آنچه در یک سال گذشته رخ داده و آنچه پیش روست ارائه دهد: رویدادهای کلیدی، هنرمندان پیشرو، گرایش‌های تازهٔ طراحی، چالش‌های اخلاقی، ابزارهای بومی و توصیه‌های کاربردی برای خالقان جوان. مقصد شما هر جایی در این مسیر که باشد—دانشجو، طراح مستقل یا مدیر گالری—این گزارش نقشهٔ راهی است برای موج‌سواری بر جریان «هنر زایشی» قبل از آن‌که دیر شود.

۱. نقشهٔ صحنه: چهار رویداد تعیین‌کننده

۱. همایش «همگرایی انسان و سیستم‌های هوشمند» (اردیبهشت ۱۴۰۴) نخستین تریبون بزرگ دانشگاهی بود که نقش مدل‌های زایشی را در هنر به‌صورت تخصصی بحث کرد.

https://conf.azad.ac.ir/aier/fa

۲. نشست «هوش مصنوعی و هنرهای نمایشی» (خرداد ۱۴۰۴، پژوهشگاه علوم انسانی) نشان داد AI فقط تصویر ثابت نیست؛ طراحی صحنه، نور، حتی حرکت بازیگر می‌تواند با الگوریتم پیشنهاد شود.

https://mata.ihcs.ac.ir/fa/news/26649/%D9%86%D8%B4%D8%B3%D8%AA-%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C-%D9%88-%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%85%DB%8C-%D8%B4%D9%88%D8%AF

۳. رویداد «هوش مصنوعی برای همه» (تیر ۱۴۰۴، دانشگاه تهران) ترکیبی از پنل و ورکشاپ بود؛ صف دانشجویانی که می‌خواستند برای نخستین بار Midjourney را امتحان کنند تا در حیاط دانشگاه ادامه داشت.

https://garnettalent.ir/%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1/%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C/%D8%AB%D8%A8%D8%AA-%D9%86%D8%A7%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%C2%AB%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%87%D9%85%D9%87%C2%BB:-%D9%87%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF-%D9%87%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%B9%DB%8C-

۴. INOTEX 2025 (خرداد ۱۴۰۴) سالنی کامل به «AI-Art» اختصاص داد؛ چاپ‌های بزرگ ۱×۲ متر که تماماً با Stable Diffusion و Runway ساخته شده بودند چشم بسیاری را گرفت.

https://www.inotex.com

این چهار نقطهٔ زمانی مثل چهار قاب در استوری، یک واقعیت را فاش کرد: هوش مصنوعی از حاشیهٔ هیجان‌انگیز به متن بازار خلاق ایران جهیده است.

۲. پرترهٔ سه هنرمند ایرانیِ AI-محور

امین دلخواسته – پوستر «قند پارسی»

او بدون پنهان‌کاری گفت پوستر جشنواره‌اش را با Midjourney ساخته و سپس در فتوشاپ پرداخت نهایی انجام داده است. این صداقت بحثی درباره مرز خلاقیت و ابزار ایجاد کرد و در نهایت، سفارش‌های تازه‌ای برای طراحی جلد کتاب به همراه داشت.

دانیال رحیمی کاشانی – نگارگری نئوفرمال

رحیمی برای دستیابی به رگه‌های طلایی مینیاتورهایش ابتدا طرح خطی را به Stable Diffusion داده، سپس با قلم نوری جزئیات را بازنویسی کرده است. نتیجه کارهایی است که یادآور نگارگری کلاسیک اما با حال‌وهوای سایبرپانک هستند.

استودیوی «اصفهان متاورس» – انیمیشن «اصفهان؛ شهر قوس‌ها»

آن‌ها ویدیوی شش دقیقه‌ای از معماری اصفهان ساختند که نه با دوربین بلکه با ترکیب DALL·E، Runway Gen-2 و Premiere تدوین شد. هزینهٔ تولید یک دهم انیمیشن‌های سه‌بعدی کلاسیک بود و بازدید یوتیوب از مرز ۱۲۰ هزار گذشت.

۳. پنج گرایش طراحی ۲۰۲۵ بر پایهGenAI

۱. Minimal Surrealism: فضاهای تخت با یک عنصر فراواقع؛ پوسترهای نیمه دوم ۱۴۰۳ پر شد از گلدان‌های معلق و سایه‌هایی که منبع نور ندارند.

۲. Neo-Calligraphy: خوشنویسی سنتی که به حجم‌های متحرک سه‌بعدی تبدیل می‌شود؛ نخستین بار در سالن AI-Art اینوتکس دیده شد.

۳. Organic Glitch: استفاده از خطای رندر به‌عنوان هویت بصری؛ محبوب فستیوال‌های موسیقی الکترونیک.

۴. Heritage Remix: تلفیق نقوش کاشی و الگوریتم؛ رحیمی کاشانی پیش‌گام همین سبک است.

۵. Data-Driven Patterns: بافت پارچه بر اساس دادهٔ زندهٔ آب‌وهوا؛ یک استارتاپ پوشاک تهران طرح‌هایی تولید می‌کند که رنگ و ریتمش به دمای روز بستگی دارد.

این پنج گرایش نشانه‌ای است از آن‌که هوش مصنوعی نه جایگزین طراح، بلکه بسط ابزار اوست و هرکه زبان این ابزار را بهتر بداند، دست بالا را خواهد داشت.

۴. تب‌وتاب جشنواره‌ها و بازار

• جشنواره بین‌المللی همام بخش مستقل «AI-Art» راه اندازی کرده و مهلت ثبت‌نام تا ۲۲ مرداد است؛ داوران تأکید کرده‌اند خروجی باید حاصل «کنش هنرمند» باشد، نه صرفاً دکمه Generate.

• Lumen Prize 2025 بالاترین جایزهٔ نقدی خود را در بخش «هوش مصنوعی و روباتیک» قرار داده؛ فرصت نادری برای دیده‌شدن جهانیِ هنرمندان ایرانی.

• در الکامپ ۱۴۰۴ دو سالن به صنایع خلاق با محور هوش مصنوعی اختصاص خواهد یافت.

گالری‌های خیابان ایرانشهر گزارش می‌دهند قیمت چاپ‌های «امضاشده» AI-Art ظرف سه ماه اخیر ۳۵٪ رشد داشته؛ نشانه‌ای از اعتماد تدریجی بازار به این قالب جدید.

۵. اخلاق، زبان و مالکیت

سه چالش بزرگ پیش رو:

۱. سوگیری زبانی: مدل‌های جهانی به توصیف انگلیسی‌محور بهتر واکنش نشان می‌دهند؛ هنرمندان تک‌زبانه جا می‌مانند.

2. حق‌نشر دیتاست: خیلی‌ها بدون توجه به مجوز، آثار منطقه‌ای را برای آموزش مدل شخصی استفاده می‌کنند؛ ریسک شکایت بعدی واقعی است.

3. اعتبار امضا: در دادگاه‌های کپی‌رایت «prompt» هنوز اثر هنری تلقی نمی‌شود. اگر پای فروش یا داوری مسابقه در میان است، فرایند تولید (اسکرین‌شات‌ها و نسخه‌های اولیه) را مستند کنید.

۶. ابزار و پلتفرم‌های بومی

• هوش‌نو: تولید متن و تصویر با رابط فارسی؛ پلن رایگان تا ۲۰ تصویر در ماه، بیش از ۷۰ هزار کاربر.

• رخشای: مدل اختصاصی برای خط و خوشنویسی؛ خروجی‌های باکیفیت برای بنر و پوستر.

• یارابات: چت‌باتی که می‌توان در سایت گالری یا فروشگاه تع嵌مه کرد تا به سؤالات درباره اثر پاسخ دهد و نسخه‌های کم‌حجم پیش‌نمایش ارائه کند.

استفاده از این پلتفرم‌ها دو مزیت دارد: چرخش سرمایه در اکوسیستم داخلی و تقویت دیتاست فارسی.

۷. هفت توصیهٔ عملی برای تازه‌واردان

۱. Prompt دو زبانه بنویسید تا خروجی بهتری بگیرید.

۲. خطای رندر را دشمن ندانید؛ گاهی همان چیزی است که اثر شما را متمایز می‌کند.

۳. نسخه‌های Low-Res را ذخیره کنید تا روند کار اثبات‌پذیر باشد.

۴. صدای خود هنگام توضیح ایده را ضبط کنید؛ بعدها برای مستندسازی مفید است.

۵. قوانین جشنواره را دقیق بخوانید؛ برخی رویدادها حداقل درصد «دخالت انسانی» تعیین کرده‌اند.

۶. برای NFT عجله نکنید؛ بازار چاپ فیزیکی هنوز نقدشوندگی بالاتری دارد.

۷. در کار گروهی ساخت دیتا‌ست اختصاصی را فراموش نکنید؛ تنوع تصویری فارسی فقط با هم‌افزایی ساخته می‌شود.

جمع‌بندی

دست‌کم یک دهه است که «دیجیتال‌آرت» در ایران یعنی یک لپ‌تاپ، یک تبلت قلم‌دار و نرم‌افزار فتوشاپ؛ اما امروز ژنراتیوآرت همه‌چیز را دگرگون کرده است. فاصلهٔ میان جرقهٔ ایده و اولین اتود به چند ثانیه رسیده، و آنچه ارزش می‌آفریند دیگر نه صرفاً مهارتِ ابزار، بلکه درکزیبایی‌شناسیورویاپردازیخلاق است. هوش مصنوعی خلاق آمده تا بماند؛ اکنون انتخاب با ماست: موج‌سواری یا نظاره از ساحل.

گزارش از:رامتین واقف

گروه آموزش